1. ЭЦА ЦА ОЬШУ...
2.
ХЬЕХАМ
3. К1АНТА АЬЛЛАРГ
4.
ТОЬЛЛАРГ МИЛА ВУ?
5. ХАЗАДОШ
6. БЕЗАМ
7. ДОГ ТЕДАР
8. К1АНТ Ц1Е ЯККХИЙТУШ ХИЛА ВЕЗА
9.
КЪОНЪЕЛЛА ОЙЛАНАШ
10. КОМАЬРШАЛЛА
11. Г1ИЛЛАКХ ТОЬЛА
12.
КЪАНАЛЛА
13. ДАГАРДИЙЦАР
14.
САМУКЪАДАЛАР
15. 1АЛХАС АЬЛЛАРГ
16. ИРЧОХ МИЛА ВУ?
17. ЦХЬАЪ БЕН ВОЦУ
К1АНТ
18. КЪЕХОЧО ХЬОЛАДЕГА АЬЛЛАРГ
19. ДОККХА Х1УМА Х1УН ДУ?
20.
САКХТАШ
БУКУР воьллачу стаге аьлла боху:
- 1ад духкий ахьа?
Вукхо жоп
делла:
- Ца оьшу хьуна харж ян. Дала ша схьалур ду хьуна, вала вахлахь...
Воккхачу стаге хеттина:
- Йо1е-м хьо еза олуш ду. Ткъа боьршачу стаге, иза
везаш велахь, и д1а муха хоуьйтур ду?
- Цуьнга иза хаийта ца оьшу. Боьршачу
стагана ша везарг бен ца веза.
Марненан а, несан а дов даьлла хилла. Цаьршинга ладоьг1уш 1ийначу к1анта
аьлла:
- Нана, со дечке воьду хьуна. Со зудчух ца воккхуш х1ума делахь.
Цхьа дай, к1анттий хилла, стаг а вийна, хьаьдда вог1уш. К1анта хаттар дина
дега:
- Вайх тола муьлхурниг тоьлла? - аьлла. Дас жоп делла:
- Вайшиъ
тоьлла, - аьлла.
- Т1аккха вайша са а хадийна, нахах а къехкаш, стенга воьду?
- аьлла хаьттина к1анта.
Цхьа стаг хилла новкъахула вог1уш. Нийсса некъ хадош бижина саьрмик хилла.
Оьг1азвахначу стага вордан ч1ург ц1оган т1ехула яьккхина. Кхосса а белла,
саьрмак дуьхьалабаьлла хилла цунна.
Шега и белур боцийла хиъначу стага,
вордана т1ера охьа а воьссина, т1е а вахана, коьрта т1е куьг а хьекхна, аьлла
боху:
- Хазниг, д1абалахьа, суна некъ битахьа, хьо дика а барий.
Меллаша,
текхна д1абахана боху и саьрмак.
Т1ехьийза йо1 деца а къовса магийна олуш ду.
Йо1 йича, резавоцуш хиллачу дега аьлла:
- Борц бийначу к1а ца долу.
8. К1АНТ Ц1Е ЯККХИЙТУШ ХИЛА ВЕЗА
Некъа т1ехь хи 1анийна а, шен ц1е яккхийта еза к1анта олуш хилла вайнехан.
Махкат1ехь вехаш-1аш хилла цхьа воккха стаг. Саппа бохуш ц1е а йолуш. Йоккха
маж а ялийтина, laca кара а лаьцна, лелаш хилла иза. Цхьана дийнахь ловзарга а
вахана, хаза самукъа а даьлла, ц1а веана хилла иза. Эцца шен къоналла дага а
еана, цо аьлла ша шега:
- Маж, хьо a oxьайocca, laca, хьо тхов т1е яла,
суьлхьанаш. шу а пен т1е довла, дег1, хьо - парте* дала. Схьало сан
дечиг-пондар, п1елг таса воллу со.
_________________
*Коммунистийн
парте.
Цхьана шина стага, хьера а вахана, цхьаний цхьацца гали ахьар деана шайн-шайн
доьзалшна.
Цхьаммо, шен зуда, ахьар а хьакхийна, юург ян х1уттушехь, чувеана
стаг ца хилча, ара а волий, воьдуш-вог1уш верг я ц1ахь хилча - лулахо чукхойкхе,
цуьнца бен рицкъанах кхеташ ца хилла.
Важа волчу башха лулахой а, хьеший а
лесташ ца хилла, уьш бог1ахьара аьлла саготта и ша а ца хилла.
Маццах цкъа
вовшахкхетча:
- Хьажахь, сан-м и ахьар вуно сиха чекхдели хьуна, - аьлла
писалла валаволлучо.
- И ахьа айхьа деъна дела даьлла хьан иштта сиха чекх,
хьешаца охьа а ховш, даал ахьа т1аккхахула, - аьлла вукхо.
- Уггаре а тата ч1ог1а долуш х1ума х1ун ю хаьий шуна? - хаьттина цхьамма
пхьоьханахь лаьттачу нахе.
Шемалан Йоккха топ яцахь, шена-м ца хаьа, аьлла
цхьамма.
- До1а къекъар** хила тарло иза, - аьлла вукхо.
- Кхаа хьешана
комаьрша белла кхачаночул доккха тата доккхур дац дуьнен т1ехь цхьана а х1умано,
- аьлла шен хаттарна ша жоп делла оцу
стага.
_________________________
**Стигал къекъар (диал.)
Воккхачу стаге хаьттина:
- Муха ду хьан г1уллакх?
- Къанбеллачу кхуоран
санна ду, - аьлла цо. (Б1аьста марг1ал долу, 1ай - шелонна - уьш, дог мурдоьлла
хиларна, х1аллакьхуьлу).
- Ламанах бухдуьйлу бес-бесара шийла шовданаш хьо да йолуш оьхуш хилча, царах
билгалдаьккхина цхьа шийла шовда ас малайта аьлча, соьга малайтур дарий
ахь?
- Малайтар дара, далор, ас, мала аьлча, ахь мериг хилча, 1ебариг
хилча.
- Ой, ахь мала аьлча, айса мериг ца хилча, мала вашариг ца хилча,
мелча 1абариг ца хилча, Хьехан-Ц1оганара дуьйна Келабаса валлалц 1овеана, х1ай
хьенех, хьоьга а бахуш, со х1ун деш вег1ар вара?
Самукъа долу х1ума х1ун ду бохуш, нах хабаршка бевллачохь Дадас аьлла
бах:
- Лозуш йолу кхела д1а а яккхийтина, д1аяьллачу церган кевна юккъе мотт
а 1уьттуш, ц1авар ду.
1алхас, хотехь ирзош а дохуш, йиллина 1алхан-Юрт.
- Маса дин а, хаза йо1 а
ма эшайойла кху юьртахь, - аьлла боху 1алхас и юрт йилла дуьххьара хьоккха ша
охьатухуш.
Цхьана зудчо шен ц1ийндега аьлла:
- Ва стаг, ирчаниг аьлла мохь тоьхча, ма
хьоьга беттий хуур дара...
Вукхо жоп делла:
- Деллахь хуур дара-кх, хьо
чохь ца хилча-м...
Д1аз-аьлла т1ара далийтина веанчу хьешо харцахьалелачу х1усамден к1антана. И
воьлхуш хезна, чуеана нана:
- Ой-х1, х1унда туьйхи ахь, х1унда туьйхи ахь?
Цхьаъ бен ма вац тхан xlapa. - аьлла, к1ант хьаста х1оьттина.
- Цхьаъ бен
хила а ца хилча я и хила а ца хилча, къа дац шу? - жоп делла хьешо.
Хьоладас шен х1усаме вигна хилла къен стаг. Бахам а гайтина, хьоладас дозалла
дарца аьлла:
- Муха хета хьуна xlapa сан х1усам, бахам?
- Бахамна ала
х1ума дац. Хьуна моттахь а, х1усам яц-кх х1ара, хьеннан хилча а, - аьлла
къечо.
- Ой, и х1ун ду ахь дуьйцург?! Кхин х1ун ду кху чохь т1е-оьшург? -
хаьттина цецваьллачу хьоладас.
- X1apa х1усам хилча, цхьана сонехь техкош ага
хир дара кху чохь, - доцца жоп делла къечу стага.
Доккха х1ума муьлхарг ду-те дуьненахь йоккхучу хенахь? - хаьттина цхьана
хьекъалче.
- Бакъ доцург бакъ ду бохуш, бакъ долчун бакъ дац бохуш валлалц
вахар ду-кх доккха х1ума, - аьлла боху хьекъалчас.
- Сакхте дерг х1ун ду? - хаьттина цхьаммо хьекъалче.
- Масех тайпана ду, -
аьлла вукхо.
- Дийцахьа ахьа... - т1едиллина хаьттинчо.
- Цадог1ург
дийцаррий, дайн г1иллакхех - да-нана ца ларар, хьарамчух ца ларваларал доккха
сакхт хир дац. Цул сов, воккхачун сий ца дарал доккха сакхт хир а
дац.
Лаьттан1 кийрахь валлахь а оьзда а, г1иллакхе а хила веза, - аьлла боху
хьекъалчас.